Zabytki
Poczuj magię historii
Wyrusz w podróż po śladach przeszłości i poznaj fascynujące zabytki Gminy Staszów! Nasza strona internetowa to Twój przewodnik po skarbach architektury, kultury i historii rozsianych po malowniczym terenie gminy.
Rynek
Centrum zabytkowego starego miasta o układzie renesansowym, kształtem zbliżony do kwadratu. Z każdego rogu wychodzą dwie prostopadłe do siebie ulice. Kamienice wokół Rynku pochodzą z XVIII wieku. Wybudowane zostały przez ówczesnego właściciela Staszowa – Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Kamienice stanowią zwartą zabudowę murowaną. Zbudowane są w układzie kalenicowym, z nielicznymi już charakterystycznymi arkadowymi bramami przejazdowymi.
Ratusz
Usytuowany pośrodku rynku Ratusz to architektoniczna wizytówka miasta. Został wybudowany w stylu klasycystycznym w pierwszej połowie XVIII wieku przez Aleksandra Czartoryskiego. Budynek jest murowany, parterowy, symetryczny, z szerokimi korytarzami, zbudowany na planie prostokąta z wysokim, czterospadowym dachem krytym dachówką. Na budynku umieszczono wieżę zegarową, która pierwotnie była dwukrotnie wyższa niż obecna.
Podcienia arkadowe, tzw. "mini sukiennice krakowskie", są niewątpliwym urozmaiceniem bryły Ratusza. Do dnia dzisiejszego, oprócz bryły budynku z arkadowymi podcieniami (wschodnia i zachodnia elewacja są nimi ozdobione w środkowej części) zachowały się pierwotne elementy architektoniczne. Są to trzy rodzaje sklepień: kolebkowe z lunetami pod korytarzem, sienią i pomieszczeniami przy podcieniach; krzyżowe pod wieżą i w jednym pomieszczeniu; oraz żaglaste na gurtach.
Początkowo Ratusz był siedzibą władz miasta. Spełniał także funkcje handlowe i gastronomiczne, dlatego też często nazywano go "kramnicami". Przez długie lata obiekt ten był własnością prywatną, dopiero w okresie międzywojennym stał się własnością miasta. Obecnie Ratusz przechodzi gruntowny remont.
Pomnik im. Tadeusza Kościuszki
Zlokalizowany obok ratusza pomnik jest punktem, przy którym w Staszowie odbywają się najważniejsze uroczystości patriotyczne, tj. obchody Konstytucji 3 Maja i Święto Odzyskania Niepodległości w dniu 11 listopada.
Na rynku, po wschodniej stronie ratusza stoi pomnik, zwany dzisiaj pomnikiem Kościuszki. Wiele lat zwano go po prostu figurą, która była wielokrotnie przebudowywana i przenoszona. Jest to chyba jedyny w świecie pomnik–wędrowiec, bo żaden z pomników tyle razy nie zmieniał swego miejsca pobytu. Powstał w 1864 r. po zakończeniu powstania styczniowego, jako dowód wdzięczności dla cara Aleksandra za uwłaszczenie chłopów.
Pierwotnie pomnik stał na skwerku po zachodniej stronie rynku, w pobliżu ulicy Opatowskiej. Odbywały się tam parady pułku carskiej kawalerii, stacjonującego w Staszowie do I wojny światowej. W 1917 r. - w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki - zmieniono przeznaczenie pomnika i w miejscu głównej tablicy zamontowano metalowy medalion z podobizną Kościuszki oraz napisem ku jego czci. Podczas II wojny światowej Niemcy usunęli pomnik i postawili go u wylotu ul. Krakowskiej, gdzie stał do 1964 r. Potem pomnik przeniesiono na stary cmentarz przy kościele pw. św. Bartłomieja. W 1981 r. postawiony został ponownie przy ratuszu, po jego wschodniej stronie, gdzie stoi do dzisiaj.
Przez długie lata wisiała na nim tablica ku czci partyzantów.
Kościół pw. św. Bartłomieja
Jest najcenniejszym zabytkiem Staszowa. Jego powstanie datuje się na XII w. Po najstarszym drewnianym kościele nie pozostał niestety żaden ślad - został on spalony w 1241 r. przez Tatarów. Na miejscu wcześniejszego kościoła, w latach 1342–1343 wybudowano nowy, murowany kościół z kamienia i cegły (otynkowany z wyjątkiem ciosowej kaplicy) w stylu gotyckim: kościół św. Bartłomieja. Fundatorką kościoła była ówczesna dziedziczka Staszowa, Dorota Tarnowska. W połowie XVII w. kościół przekształcono. Około 1610 r. dostawiono wieżę, a w latach 1613-1618 Kaplicę Matki Boskiej Różańcowej, zwaną także Kaplicą Tęczyńskich. Około 1625 r. zostało przebudowane wnętrze wraz z założeniem nowych sklepień i podziałów.
W ciągu wieków świątynia była wielokrotnie przebudowywana i remontowana, w związku z czym obecna forma budynku nie przypomina jej pierwotnej, gotyckiej konstrukcji. O pierwotnym kształcie świadczyć mogą jedynie wysokie przypory oraz wyraźnie rysujący się podział na nawę główną i prezbiterium. Wewnątrz kościoła znajduje się unikatowy fresk ze św. Bartłomiejem obdartym ze skóry. Warte uwagi są również bogate sztukaterie w prezbiterium, pochodzące z XVII w. Są one prawdopodobnie dziełem znanego sztukatora - Falconiego.
Dzwonnica (przy kościele św. Bartłomieja)
Pochodzi z 1825 r. Wybudowana na osi fasady kościoła, murowana, reprezentuje styl klasyczny. Pierwszą kondygnację stanowi arkadowa brama, drugą zdobią trzy smukłe arkady, a trzecią - charakterystyczne trzy koliste otwory, zwieńczone trójkątnym przyczółkiem. Największy z trzech dzwonów odlany został przez Jerzego Bagińskiego w 1862 r. w Krakowie. Dzwonnicę odrestaurowano w 1998 r.
Budynek dawnej plebanii, położony na południe od kościoła, został wzniesiony w tym samym roku co dzwonnica. Budynek jest parterowy, murowany, na planie prostokąta, przykryty wysokim dachem czterospadowym.
Kaplica Matki Boskiej Różańcowej (przy kościele św. Bartłomieja)
Zwana także Kaplicą Tęczyńskich, została wzniesiona dzięki Katarzynie z Leszczyńskich Tęczyńskiej w latach 1610–1625. Kaplica, dobudowana do kościoła św. Bartłomieja, stanowi najwartościowszy zabytek miasta oraz mauzoleum grobowe męża i syna fundatorki. Reprezentuje umiarkowany nurt manieryzmu zwany krakowsko-pińczowskim, nawiązując tym samym do stylu szkoły Santi Gucciego – królewskiego rzeźbiarza i architekta. Kaplica zbudowana jest na rzucie kwadratu, nakryta kopułą z latarnią (bogato zdobioną, podzieloną rzeźbionymi hermami), na zewnątrz ośmioboczna, wewnątrz kolista. Wrażenie wysokiego sklepienia potęgowane jest przez lekkie nachylenie ścian. Na każdej ścianie znajduje się okrągłe okno. Kroksztynowy gzyms, z ozdobnie wystającymi belkami, prowadzi do kopuły zakończonej iglicą i krzyżem. Wejście do kaplicy znajduje się wewnątrz kościoła, po lewej stronie, pomiędzy rokokową amboną z rzeźbami ewangelistów i XVII-wiecznym ołtarzem z obrazem przedstawiającym św. Jacka.
Główny, późnobarokowy ołtarz w kaplicy pochodzi z II połowy XVII w. Obraz w ołtarzu przedstawia postać Matki Bożej Różańcowej z Dzieciątkiem, adorowanej przez św. Dominika i św. Różę z Limy (1770-1780 r.) oraz dostojników. Po prawej stronie umieszczony jest obraz św. Rozalii, Sebastiana i Barbary, po lewej stronie ołtarz z wizerunkiem św. Józefa (obydwa renesansowe).
Wewnętrzne obramowania okien są marmurowe, zaś w białym piaskowcu wyrzeźbiono herby Leszczyńskich i Tęczyńskich. Wnętrze kaplicy ozdobione jest pilastrami arkadowymi, trójdzielnymi, a całość kopuły bogato rzeźbiona.
Kapliczka pw. Św. Jana Nepomucena
Na górującym nad Staszowem wzgórzu przy ul. Opatowskiej znajduje się kapliczka pw. Jana Nepomucena. Wybudowana została w 1848 r. na dawnym kurhanie. Dawniej grzebano przy niej żołnierzy austriackich, obok był cmentarz. Dziś sprzed kaplicy można podziwiać panoramę Staszowa.
Pałac w Kurozwękach
Jego początki sięgają XIV wieku, kiedy to około 1400 roku Dobiesław z Kurozwęk wybudował drewniano-murowany zamek, siedzibę rodu. Początkowo zamek miał charakter obronny. Był to jeden z pierwszych murowanych zamków rycerskich w Polsce.
W ciągu stuleci przybrał on kształt, jaki możemy obecnie podziwiać. Zaskakuje on ciekawą bryłą i dobrym połączeniem najstarszych gotyckich fragmentów z późniejszymi elementami. Wnętrza i piwnice kurozwęckiego Pałacu udostępnione są do zwiedzania dla turystów, którzy mogą je podziwiać z przewodnikiem. Na życzenie organizowane są również pokazy walk rycerskich, artylerii i dawnych tańców.
Pałac w Kurozwękach to najcenniejszy i najciekawszy zabytek świeckiej architektury w okolicach Staszowa. Liczy on sześć wieków i nosi w sobie wątki różnych stylów. Pierwszy pałac powstał w rozlewiskach Czarnej przed rokiem 1400. W XV wieku został przebudowany i powiększony. Kolejna zmiana nastąpiła około 1500 roku. W XVII wieku otrzymał formę wczesnobarokową. Jednak ostateczny charakter architektoniczny pałac otrzymał w II połowie XVIII wieku, kiedy to dokonano rokokowej modernizacji całego zespołu. Ta ostatnia przebudowa ustabilizowała wygląd zabytku.
W Kurozwękach mieszkały przez kilka stuleci czołowe polskie rody magnackie. Wśród nich wyróżnić należy: Kurozwęckich, Lanckorońskich, Sołtyków.
W parku - prostopadle do pałacu - stoją dwa pawilony. Kiedyś były jednakowe, dzisiaj pierwotną "urodę" zachował tylko prawy. Powstał on w II połowie XVII wieku - w czasie, gdy pałac zamieszkiwali Sołtykowie. Wybrzuszony w środku owalnymi ryzalitami i zachęcający do wejścia otwartymi arkadami - nakryty został oryginalnym dachem mansardowym, zakończonym stożkiem. We wnętrzu znajdują się sale okrągłe i owalne z ryzalitami.
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Wiśniowej
Kościół w Wiśniowej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, uroczyście poświęcony przez biskupa Mikołaja Oborskiego 15 listopada 1681 roku, wybudowany został z kamienia jako kościół szpitalny; należał wówczas do parafii w Kiełczynie. Samodzielną parafią Wiśniowa stała się 10 lipca 1810 roku, staraniem Eustachego Kołłątaja - dziedzica Wiśniowej. Budynek kościoła to bryła na rzucie prostokąta, z wmurowanym wewnątrz węższym prezbiterium w kształcie absydy bez okien, wokół którego mieści się zakrystia. W ścianie prezbiterium pod pamiątkową tablicą spoczywa serce Hugona Kołłątaja.
W nawie bocznej znajdują się cztery okna z witrażami, na chórze jedno okno. Sufit jest drewniany, otynkowany. Główne wejście usytuowano od zachodu. Od południa znajduje się portal barokowy z XVIII wieku. Główny ołtarz jest kamienny, przedstawia Apostołów Piotra i Pawła, pomiędzy czterema kolumnami. Główny obraz Przemienienia Pańskiego jest ruchomy. Tabernakulum wykonane jest z metalu, obłożone marmurowymi płytami. W nawie umieszczone zostały dwa boczne ołtarze z kieleckiego marmuru z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem oraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Parafia posiada akta od 1838 r.
Pałac Kołłątajów w Wiśniowej
Niedaleko od Staszowa położona jest Wiśniowa, w której znajduje się Pałac Kołłątajów z I połowy XVIII wieku, jeden z najciekawszych zabytków na terenie gminy Staszów.
Pałac Kołłątajów w Wiśniowej to piętrowy budynek, na planie prostokąta. W jego wnętrzu znajduje się ciekawa, dziewiętnastowieczna klatka schodowa nawiązująca do baroku, oraz wmurowany portyk z sześciu kolumn toskańskich. W pałacu mieści się Izba Pamięci Hugona Kołłątaja, w której można zobaczyć oryginalne dokumenty wydane za życia sławnego Polaka oraz pogłębić wiedzę na temat jego osoby. Park, w którym usytuowany jest pałac, swą historią sięga XVIII wieku.
Od 2018 r. zabytkowy Pałac Kołłątajów w Wiśniowej poddawany jest gruntownej renowacji. Gmina Staszów pozyskała na to zadanie dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego 2014-2020 oraz z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Koniemłotach
Koniemłoty to jedna z najstarszych wsi Gminy Staszów. Historia miejscowości sięga czasów króla Bolesława Chrobrego, który nadał Koniemłoty Benedyktynom ze Świętego Krzyża. Parafia koniemłocka istniała już w XIV wieku. Po pierwszym, drewnianym kościele nie pozostał żaden ślad. Kościół wzniesiony został w latach 1637-1649 w stylu późnorenesansowym, z fundacji Benedyktyna – ks. Łukasza Sokołowskiego. W 1708 r. dobudowano wieżę barokową, a w 1732 r. kaplicę. Po pożarze w 1770 roku kościół został odnowiony i przebudowany. Najciekawszym fragmentem kościoła jest jego prezbiterium. Spoczywa ono na zrębach gotyckich, nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, zdobionym sztukateriami w stylu kalisko-lubelskim. Styl kościoła określany jest różnie: od późnego renesansu, poprzez wczesny barok, po gotyckie wpływy. Świątynia składa się z trzech naw. Charakterystycznym fragmentem architektury jest wysoka, 26-metrowa wieża, obok której znajduje się okrągła baszta.
Plebania to dawny klasztor Benedyktynów Świętokrzyskich. Budynek klasztorny, wzniesiony w 1667 roku, stoi obok świątyni. Dawniej połączony krytym przejściem z kościołem; w 1825 roku przebudowany na plebanię. Klasztor jest murowany, z kamienia, jednopiętrowy, częściowo podpiwniczony i frontem zwrócony na wschód.
Zbór w Sielcu
Historia miejscowości wiąże się przede wszystkim z historią zboru ewangelicko-reformowanego. Budynek zboru stanowi od 1980 r. kaplicę parafii rzymsko – katolickiej w Koniemłotach. Zbór stoi około 100 metrów od szosy Staszów – Stopnica, przy drodze do Stefanówka.
Zbudowano go pod koniec XVIII wieku, na miejscu wcześniejszego drewnianego budynku. Nawa ma kształt prostokątny, prezbiterium węższe, zamknięte z zewnątrz wielobocznie, wewnątrz półkoliste. W zewnętrzne ściany kościoła wmurowano dwie tablice. Jedna z nich, ponad wejściem, poświęcona jest Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej, druga zaś pamięci poczmagistra Rossa - stanowi ona ciekawy zabytek polskiej poezji epitafijnej.
Dach prezbiterium i nawy dwuspadowy. Sielec w czasach Czartoryskich stał się czołowym ośrodkiem wyznania ewangelickiego w Małopolsce. Odbywały się w nim najważniejsze uroczystości, m.in. w 1777 r. uroczysty synod unijny. Dobra prosperita wyznania ewangelickiego na ziemiach staszowskich związana była z dużą ilością ewangelickich rzemieślników niemieckich sprowadzonych przez Czartoryskich oraz Potockiego, który osadził niemieckich kolonistów w Oględowie i Niemścicach. Zbór zakończył funkcjonowanie w 1944 roku.
Zespół Pałacowy „Dzięki”
Wiązownica położona jest na krańcu gminy Staszów. Oficjalnie dzieli się na: Wiązownicę Małą, Wiązownicę Dużą i Wiązownicę Kolonię. Pierwsze wzmianki o miejscowości pojawiły się już w XIII wieku.
Ciekawostką w Wiązownicy Kolonii jest znajdujący się tam Zespół Pałacowy „Dzięki” z drugiej połowy XIX wieku, zbudowany przez Wasilija Pogodina. Budynek wywiera bardzo duże wrażenie. Pałacyk ma dwa piętra, 700 m2 powierzchni i 26 pomieszczeń. Od 1918 roku mieściła się tutaj leśniczówka. Pałac ten często nazywany jest „eklektycznym”, ponieważ każde piętro pałacu ma okna w innym kształcie, zaś pałacyk oglądany z każdej z czterech stron wygląda inaczej. Najciekawsze rozwiązanie architektoniczne to konstrukcja klatki schodowej, wybudowanej na zewnątrz, z boku pałacu, na kształt średniowiecznej baszty. We wnętrzu, w salonie na pierwszym piętrze, znajdują się rzadko spotykane w okolicach Staszowa orientalne, ostrołukowo sklepione framugi drzwi. Ciekawy klimat także w bocznej klatce schodowej.
Obok pałacu rośnie okazały dąb, który zaliczany jest do pomników przyrody. Przy pałacu znajduje się piwniczka, która dawniej służyła do przechowywania mięsiwa, oraz przypałacowe zabudowania gospodarcze.
